Een stevige pedagogische basis stimuleert de ontwikkeling van kinderen en ondersteunt ouders. Hoe méér kinderen en ouders kunnen leren van contacten met anderen, hun sociale relaties kunnen benutten en gebruik kunnen maken van wat in hun omgeving beschikbaar is, des te groter hun pedagogische rijkdom. Vooral de kwaliteit van ontmoetingen draagt daaraan bij. Ontmoetingen werken verrijkend en dragen daardoor elementair bij aan het vergroten van ontwikkelkansen. Werken aan een sterke basis vraagt om werken aan ontmoetingen!

Het maatschappelijke en politieke debat staat bol van de pedagogische vragen. Elke dag berichten kranten en journaals over een waaier aan oude en nieuwe pedagogische zorgen. Hoe we actuele pedagogische discussies bestuderen en trachten op te lossen hangt samen met hoe we als samenleving naar kinderen en jongeren kijken. Welke kindertijd we wel en niet wenselijk vinden. Welke rol we ouders en opvoeders toebedelen en wat we denken dat de functie van leerkrachten en pedagogen is of hoort te zijn. Via zes dominante kindbeelden gaan we na hoe we over pedagogische kwesties kunnen praten voorbij de zoektocht naar effectiviteit en efficiëntie. Een fundamenteel pedagogisch debat dus over waarom en waartoe we opvoeden, aangezien pedagogiek gaat om het doorgeven, verderzetten en vernieuwen van de wereld.

Wat we anno 2023 kennen als de pedagogische basis, werd in 2008 door toenmalig hoogleraar Pedagogiek Micha de Winter geïntroduceerd als de pedagogische civil society. Hoewel dit begrip in de afgelopen vijftien jaar veel weerklank vond in beleid en praktijk, heeft het ook stof doen opwaaien. In haar bijdrage gaat Marije Kesselring in op de geschiedenis van het begrip, de verwantschap met andere begrippen, de verschillende definities en soms tegenstrijdige interpretaties, de dillema’s én de toekomstbestendigheid.

Tien jaar geleden was er een scherp debat over de manier waarop we als samenleving omgaan met problemen van kinderen. We zouden niet meer uit de voeten kunnen met buitenbeentjes, met kinderen die niet goed mee kunnen komen of extra aandacht nodig hebben. Deze kinderen kwamen terecht de jeugdzorg of de jeugd-ggz, ze werden gediagnosticeerd, behandeld en kregen pillen. Deze trend moest gekeerd worden: er werd gepleit voor een pedagogische civil society. Een samenleving waarin kinderen worden opgevoed en waar ruimte is voor verschillen. Anno 2023 maken meer kinderen dan ooit gebruik van Jeugdhulp. Hebben we de controverse tussen opvoeden en behandelen kunnen overwinnen? Kunnen professionals nog opvoeden? Of behandelen ze alleen? Hoe staat het met het recht van kinderen op opvoeding? Een pleidooi om opvoeding in de (specialistische) jeugdzorg in ere te herstellen, zonder behandeling uit het oog te verliezen. Hoe doe je dat in de praktijk van de gespecialiseerde jeugdzorg?

Je hoeft de krant maar open te slaan en het is te lezen: Het gaat niet goed met de mentale gezondheid van kinderen en jongeren. Bericht na bericht. Als jeugdarts merk ik steeds meer dat ik vooral iets wil doen, we weten de cijfers en deze zijn heftig, dus wat mij betreft is het tijd om in actie te komen. Zijn er acties mogelijk om dit te voorkomen? Of kunnen we dit anders bekijken, bijvoorbeeld door te normaliseren, maar dan wel zonder te bagatelliseren? In Hardenberg hebben gemeente, scholen en jeugdgezondheidszorg alweer een aantal jaren geleden de krachten gebundeld. En daar is een mooie pilot op 2 middelbare scholen uit voort gekomen. Deze pilot laat onder andere zien dat je de pedagogische basis op middelbare scholen kunt versterken door meer ruimte voor contact.

Om de transformatie van de jeugdhulp te versnellen is de beweging #opladers ontwikkeld in de Zorgregio MiddenIJssel Oost- Veluwe (2020). Het doel van #opladers is om de pedagogische basis te versterken. 'Het is voor jonge gezinnen makkelijk om even uit balans te raken. We willen allemaal het beste voor onze kinderen. Daarom willen we bouwen aan een krachtig netwerk om ze heen. Dit doen we door ouders meer met elkaar in contact te laten komen. Zo kunnen zij vragen rondom opvoeden meer met elkaar delen. En elkaar steunen. Hoewel bijna iedereen wel een sociaal netwerk heeft, is het vragen om steun niet voor iedereen vanzelfsprekend. Mensen zien niet altijd de mogelijkheden om hulp van mensen om zich heen in te schakelen. Of ze voelen zich bezwaard omdat deze mensen ook druk zijn. Hulp vragen is best lastig in onze geïndividualiseerde maatschappij. Dat komt bijvoorbeeld doordat we elkaar niet goed genoeg kennen of omdat we bang zijn voor afwijzing. Ook willen we anderen niet tot last zijn en zijn we bang dat we het niet goed doen.'
Merel Pais-Leeflang nam in de Zorgregio Midden IJssel-Oost Veluwe het initiatief voor de beweging #opladers en is inmiddels beleidsmedewerker bij de gemeente Hengelo. Gerda Speelman is vrijwilliger bij Mammacafé Hengelo. Zij laten met deze twee voorbeelden uit de praktijk zien hoe je zorgt voor ontmoeting, steun en inspiratie. Ze laten zien wat de rol van ouders, professionals en gemeenten hierin is. Ook delen zij ervaringen vanuit hun deelname aan het landelijke leernetwerk waar beleidsmakers, professionals en ouders gezamenlijk leren m.b.t. het versterken van de pedagogische basis. Wat zijn hierin werkzame factoren? Gelijkwaardige relaties zijn hierin een essentieel onderdeel. 

Een stevige pedagogische basis is cruciaal voor de kansengelijkheid van kinderen. Lef en afwijken van gebaande paden is daar soms voor nodig om in samenspraak met onderwijs, welzijn, gemeente en kinderopvang te doen wat goed is voor kinderen. Behoud van voorzieningen, ook in krimpgebieden of kleine kernen, is daar essentieel in. Durf hierin af te wijken en neem de gemeenschap hierin mee. Je zult versteld staan van wat je kan bereiken.